Мартин Тасевски, магистер по казнено право
Македонското јавно обвинителство се чини дека е специјализирано за случаите на сообраќајни несреќи и кражби. Овие кривични пријави најчесто се процесираат, но тоа е така главно затоа што се поднесуваат од Министерството за внатрешни работи (МВР), каде постои институционална механика и рутина за справување со овие случаи. Сепак, кога граѓаните поднесуваат пријави по други основи – како говор на омраза, фемицид, семејно насилство, па дури и малтретирање на животни – одговорот од јавните обвинителства најчесто е разочарувачки: решенија за отфрлање на пријавите.
Зошто е ова така?
Еден од клучните проблеми лежи во недостатокот на стручност и волја во јавните обвинителства да ги препознаат и соодветно да реагираат на криминалите кои не се во класичната категорија на “обичен криминал”. Кривичните дела кои вклучуваат говор на омраза, дискриминација, родово базирано насилство и злоупотреба на животни бараат различен пристап и поголема сензитивност, нешто што не е доволно развиено во институциите. Овие дела не се сметаат за приоритетни, бидејќи немаат видливи економски последици или итни опасности, како што тоа е случајот со сообраќајките или кражбите.
Дополнително, правните празнини и неразработената судска практика во областа на правата на маргинализираните групи – како жртвите на родово базирано насилство и ЛГБТ+ заедницата – само ја влошуваат ситуацијата. Пропустите во системот доведуваат до длабока недоверба кај граѓаните, кои веќе се чувствуваат беспомошни во борбата за правда.
Како да се смени оваа состојба?
Прво, неопходно е да се воведат обуки за јавните обвинители и судиите, за тие да можат да ги препознаат специфичните форми на криминал кои опфаќаат родово и родово-базирано насилство, говор на омраза и злоупотреба на животни. Образованието треба да биде централен дел од реформите во правосудството, бидејќи без него, нема да можеме да очекуваме дека јавните обвинители ќе ја гледаат целата слика и ќе имаат волја за промени.
Второ, потребно е да се воспостави специјализирана единица во јавните обвинителства која ќе биде фокусирана на овие прашања. Како што имаме специјализирани оддели за организиран криминал, така треба да има и за случаи кои вклучуваат говор на омраза, родово насилство и слични кривични дела. Ова не само што ќе овозможи подобра експертиза, туку ќе даде и сигнал дека овие проблеми се сериозни и заслужуваат посебно внимание.
Трето, јавните обвинителства мора да бидат подложени на редовна контрола за да се осигура дека одлуките за отфрлање на пријавите не се резултат на незаинтересираност или недостаток на ресурси. Ова вклучува и ревизија на случаите кои се отфрлени без доволно истражување или анализа.
Граѓанската улога во реформите
Граѓаните исто така играат клучна улога во промовирањето на овие промени. Важно е да продолжат да поднесуваат пријави и да бараат одговорност од институциите. Социјалниот притисок преку медиумите, невладините организации и јавните дебати може да помогне во забрзување на промените.
Правдата не смее да биде ограничена само на одредени категории на дела, како сообраќајки или кражби. Правдата мора да биде достапна за сите, вклучувајќи ги и оние кои се соочуваат со насилство, говор на омраза или малтретирање поради нивниот пол, сексуална ориентација, етничка припадност или други основи. Само со инклузивен и професионален правосуден систем ќе можеме да изградиме општество каде секој човек е заштитен и почитуван.
