Никушор Дан, 55-годишен математичар со образование од Сорбона и актуелен градоначалник на Букурешт, е новиот претседател на Романија, избран на 18 мај 2025 година во вториот круг од повторените претседателски избори. Како независен кандидат со центристчка и проевропска ориентација, Дан го победи ултранационалистичкиот ривал Ѓорѓе Симион, освојувајќи 54,2% од гласовите според официјалните резултати од Романската изборна комисија, наспроти 45,8% за Симион. Неговиот пат до претседателската функција е приказна за упорност, реформи и борба против корупцијата, што го направи симбол на новата генерација романски политичари кои се потпираат на конкретни резултати, а не на популизам.
Дан првпат се истакна пред повеќе од една деценија како основач на граѓанската иницијатива „Спасете го Букурешт“ (Uniunea Salvați Bucureștiul), фокусирана на спречување на неконтролираниот урбанистички развој и корупцијата во локалната самоуправа во главниот град. Оваа иницијатива прерасна во политичко движење, а во 2016 година се трансформира во Сојузот за спасение на Романија (USR), една од највлијателните реформистички партии во земјата. Иако подоцна ја напушти USR, Дан ја задржа поддршката на граѓаните како независен кандидат, особено благодарение на неговите два мандата како градоначалник на Букурешт, каде се докажа како способен администратор и борец против корупцијата. Неговото управување со Букурешт, каде што се соочи со финансиски предизвици и политички притисоци, му донесе репутација на прагматичен лидер кој може да обедини различни политички фракции.
Како поранешен олимпиец по математика, Дан е опишан од медиуми како „Гардијан“ и „Политико“ како смирен, методичен и посветен на транспарентноста. Неговиот стил на кампања беше рационален и фокусиран на конкретни ветувања: борба против корупцијата, зајакнување на економијата и продолжување на поддршката за членството на Романија во ЕУ и НАТО. Тој често се прикажува како семеен човек, близок до граѓаните, што го разликува од традиционалните политички елити. Неговата кампања беше поддржана од широк спектар на гласачи, вклучувајќи млади луѓе и урбани професионалци, кои ја гледаат неговата визија како пат кон модернизација на Романија.
Неверојатен пресврт од првиот круг
Изборната трка во Романија во 2025 година беше една од најдраматичните во посткомунистичката историја на земјата, како што забележа „Еуроњуз“. Во првиот круг на повторените избори на 4 мај, Ѓорѓе Симион, лидер на крајно-десничарската Алијанса за обединување на Романците (AUR), освои убедливи 40,94% од гласовите, додека Дан заврши втор со 20,99%. Симион, познат по својата анти-ЕУ реторика, спротивставувањето на воената помош за Украина и поддршката за политиките на американскиот претседател Доналд Трамп, беше фаворит по првиот круг, предизвикувајќи загриженост во Брисел и меѓу финансиските пазари. Неговиот успех доведе до распад на владејачката коалиција составена од Социјалдемократската партија (PSD) и Националната либерална партија (PNL), а премиерот Марсел Чолаку поднесе оставка по лошиот резултат на нивниот кандидат Крин Антонеску, кој освои 20,07%.
Сепак, во вториот круг на 18 мај, Дан успеа да направи пресврт, освојувајќи 54,2% од гласовите. Клучен момент беше телевизискиот дуел на „Еуроњуз Романија“, каде Дан го надмина Симион, истакнувајќи ја својата проевропска визија и економските предизвици предизвикани од популистичката реторика на неговиот противник. Според „Политико“, Дан успеа да ги мобилизира гласачите на елиминираните кандидати од првиот круг, особено оние од центристичките и либералните партии, што му овозможи да го надополни заостатокот. Излезноста на изборите беше 64%, највисока од 1996 година, со учество на 11,6 милиони гласачи, вклучувајќи 1,64 милиони од дијаспората.
Симион, иако загуби, доби силна поддршка од романската дијаспора, особено во земји како Австрија, Италија, Полска, Франција и Велика Британија, каде околу 60% од гласовите во првиот круг отидоа за него. Тој првично одби да го признае поразот, тврдејќи дека е „новиот претседател на Романија“ и повикувајќи на протести против наводен изборен фалсификат. Сепак, подоцна во видео-објава на платформата X, тој го призна поразот, велејќи: „Тој победи. Тоа беше волјата на романскиот народ“. Неговото движење, сепак, останува значајна сила, со поддршка од речиси 46% од гласачите, што укажува на длабоките поделби во романското општество.
Значењето на победата за Романија и ЕУ
Победата на Никушор Дан е значаен момент за Романија и Европската унија, особено во контекст на растечкиот популизам и евроскептицизам во Централна и Источна Европа. Како земја членка на ЕУ и НАТО, Романија има стратешка улога на источното крило на Алијансата, особено поради нејзината близина до Украина и Црното Море. Изборот на Дан, кој е отворен поддржувач на ЕУ и НАТО, се гледа како потврда на проевропскиот курс на земјата, како што истакнаа „Ројтерс“ и „Њујорк Тајмс“. Неговата посветеност на поддршката за Украина, која ја смета за клучна за националната безбедност на Романија во услови на руската агресија, беше поздравена од украинскиот претседател Володимир Зеленски, кој ја нарече победата „историска“. Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, исто така го поздрави резултатот, велејќи дека Романците „масовно излегоа на изборите“ и „избраа ветување за отворена, просперитетна Романија во силна Европа“.
Еден од првите предизвици на Дан како претседател ќе биде формирањето на нова влада, со оглед на распадот на претходната коалиција. Тој изјави дека сака да формира коалиција од четири проевропски партии за да ја стабилизира економијата и да се справи со буџетскиот дефицит од 7,5% од БДП, највисок во ЕУ, кој ризикува да доведе до намалување на кредитниот рејтинг. Романија се соочува со економски предизвици, вклучувајќи висока инфлација и економска нееднаквост, каде медијаната на приходите на домаќинствата е една третина од просекот на ЕУ. Дан вети дека ќе се бори против корупцијата, ендемски проблем во земјата, и ќе работи на економски реформи за да ја врати довербата на инвеститорите. Според „Ројтерс“, по победата на Дан, романската леа зајакна за 1,5%, а обврзниците деноминирани во евра забележаа раст, што укажува на позитивна реакција на пазарите.
За ЕУ, победата на Дан е олеснување во време кога популистички движења добиваат замав во земји како Унгарија и Словачка. Неговото претседателство се очекува да ја зајакне позицијата на Романија во ЕУ, особено во надворешната политика и одбраната, каде претседателот има значителни овластувања, вклучувајќи вето на одлуките на ЕУ кои бараат едногласност. Победа на Симион, кој се залагаше за национализација и преференцијален третман на романските компании, можеше да ги наруши односите со Брисел и да ја дестабилизира економската доверба, особено кај инвеститорите, како што предупреди „Политико“. Францускиот претседател Емануел Макрон истакна дека Романците „избраа демократија, владеење на правото и ЕУ“ и покрај „бројните обиди за манипулација“.
Претходните контроверзии околу изборот на претседател
Изборниот процес во Романија во 2024 и 2025 година беше обележан со значителни контроверзии, главно поради наводно руско мешање. Првиот круг од претседателските избори во ноември 2024 година беше поништен од Уставниот суд поради сомнежи за руска пропаганда во корист на кандидатот Калин Ѓорѓеску, кој победи во тој круг. Ѓорѓеску, обвинет за врски со екстремистички групи, нерегуларности во кампањата и промовирање на фашистички идеи, беше исклучен од повторените избори во мај 2025 година по истрага за погрешно пријавување на трошоците за кампањата и злоупотреба на дигитални платформи. Москва ги отфрли обвинувањата за вмешаност, но одлуката предизвика правен хаос и масовни протести во Букурешт во март 2025 година, каде над 10.000 луѓе излегоа да ја покажат својата поддршка за ЕУ.
Одлуката на Апелацискиот суд во Плоешти во април 2025 година да го поништи решението на Уставниот суд создаде дополнителна конфузија, што романскиот портал „Диги 24“ го опиша како „невиден правен хаос“. Оваа одлука беше оспорена од обвинителството, а лидерката на USR, Елена Ласчони, изјави дека „втор круг веќе не е можен“ доколку изборите не биле поништени. Дополнително, извештаите на „Фанки Ситизенс“ и EDMO укажаа на координирани дезинформациски кампањи на социјалните мрежи, особено на TikTok, каде беа отстранети над 27.000 лажни профили кои промовираа националистички кандидати. Овие настани ја зголемија политичката нестабилност, а победата на Симион во првиот круг на повторените избори на 4 мај ја продлабочи кризата, предизвикувајќи економска несигурност и интервенција на Националната банка на Романија за стабилизирање на леата.
Изборот на Никушор Дан за претседател на Романија е пресвртница за земјата и ЕУ. Неговиот проевропски став, посветеноста на борбата против корупцијата и поддршката за Украина ја зајакнуваат позицијата на Романија како сигурен партнер во ЕУ и НАТО. И покрај силната поддршка за популистичкиот ривал Симион, особено меѓу дијаспората, Дан успеа да мобилизира доволно гласачи за да го задржи проевропскиот курс на земјата. Неговото претседателство ќе биде тестирано од економските предизвици и потребата за формирање стабилна влада, но неговата победа испраќа порака на надеж за реформи и стабилност во Романија.
