На 21 април 2025 година, светот се прости од папата Франциск, роден како Хорхе Марио Бергољо во Аргентина, кој почина на 88-годишна возраст во својата резиденција во Домус Санкта Марта во Ватикан. Од Ватикан изјавија дека причината е мозочен удар, проследен со кома. Веста за неговото заминување предизвика бранови на тага кај 1,4 милијарди католици и многу други ширум светот, кои го оплакуваа не само духовниот лидер, туку и глобалниот глас за мир, правда и хуманост што тој го претставуваше.
Франциск, првиот папа од Латинска Америка, остави неизбришлива трага врз Католичката црква и светот. Неговиот понтификат, кој траеше од 2013 година, беше обележан со радикална едноставност, посветеност на маргинализираните и храбри реформи во црквата.
Папа на сиромашните и маргинализираните
Една од најсилните карактеристики на Франциск беше неговата длабока емпатија кон оние на маргините на општеството. Како што пишува „Ројтерс“ (Reuters), тој „ги штитеше маргинализираните“ и постојано зборуваше за сиромашните, мигрантите и оние погодени од војни и неправди. Неговиот живот беше воден од принципот на милосрдие, инспириран од Свети Франциск од Асизи, чие име го избра за својот понтификат. Ова не беше само симболика – Франциск живееше скромно, одбивајќи ги раскошните папски апартмани за едноставен стан во Домус Санкта Марта и често користејќи обичен автомобил наместо луксузниот „папамобил“.
„Би-би-си“ (BBC) напиша дека Франциск постојано ги повикуваше светските лидери да покажат солидарност со сиромашните и да се борат против економската нееднаквост. Неговите посети на бегалски кампови, затвори и сиромашни заедници, како онаа во затворот Регина Коели во Рим кратко пред неговата смрт, беа доказ за неговата посветеност. „Тајм“ (Time) го опишува како „папа кој никогаш не ја изгуби надежта за подобар свет“, дури и кога се соочуваше со глобални кризи како војните во Украина и Газа.
Еден од најсилните моменти на неговото лидерство беше неговата посета на Западниот брег во Палестина во 2014 година, при што неговите зборови за „човечката кревкост“ и потребата од мир одекнаа далеку надвор од католичките кругови, правејќи го глас на совеста за целиот свет.
За нас во Македонија е особено битна неговата посета на земјава, прва посета на еден римокатолички поглавар откако сме самостојна држава.
На 7 мај 2019 година, папата Франциск беше во Скопје, во рамките на неговата тридневна турнеја во Македонија и Бугарија. Оваа историска посета, како што истакнаа тогаш голем број локални и странски медиуми, ја стави Македонија на светската мапа, потврдувајќи ја нејзината улога како „порта на христијанството во Европа“.
Посетата имаше длабоко духовно и дипломатско значење. Франциск, пречекан од тогашниот претседател во заминување Ѓорге Иванов и премиерот Зоран Заев, ја одбележа 25-годишнината од дипломатските односи со Ватикан. Средбата со државниот врв и верските лидери ја истакна посветеноста на земјата за соживот и дијалог меѓу различните вери. Посетата на Спомен-куќата на Мајка Тереза, прогласена за светица во 2016 година, го нагласи нејзиното наследство како симбол на хуманост. На мисата на плоштадот „Македонија“, пред околу 15.000 верници, папата Франциск повика на надминување на рамнодушноста и стереотипите, промовирајќи мир, соживот и љубов кон Бога и луѓето. Тој ја пофали младоста на земјата за градење на заедништво меѓу различните етнички и верски групи, нагласувајќи дека „сиромаштијата не е неизбежна“ и дека секој заслужува достоинствен живот.
Реформи во Католичката црква: Храброста пред конзервативизмот
Франциск беше реформатор во вистинска смисла на зборот, иако неговите напори често наидуваа на отпор од конзервативните кругови во црквата. „Ројтерс“ забележува дека тој „ја промени модерната папска институција повеќе од кој било негов претходник“ преку отфрлање на помпезноста и воведување на инклузивност. Неговите реформи вклучуваа финансиска транспарентност во Ватикан, борба против корупцијата и реорганизација на куријата – административниот апарат на црквата.
Еден од неговите најзначајни потези беше започнувањето на Светскиот синод во 2021 година, процес што им даде глас на лаиците и жените во црковните дискусии, нешто невидено во историјата на католицизмот. Како што пишува „Асошиејтед Прес“ (AP), овој синод беше обид да се демократизира црквата и да се одговори на современите предизвици, како што се сексуалната злоупотреба од страна на свештенството и улогата на жените. Иако не ги реши сите проблеми, Франциск постави основа за идни реформи.
Неговиот став кон ЛГБТ заедницата исто така беше револуционерен. Иако не ја промени официјалната доктрина, неговите зборови „Кој сум јас да судам?“ во врска со хомосексуалноста беа пресвртница во црковниот дискурс. Оваа отвореност, според „Тајм“, го направи Франциск „папа на милосрдието“, кој се стремеше да ја направи црквата дом за сите, без разлика на нивните разлики.
Меѓурелигиски дијалог и мир
Франциск беше пионер во меѓурелигискиот дијалог, промовирајќи мир и соработка меѓу различните вери. Неговата средба во 2016 година со патријархот на Руската православна црква, Кирил, беше историски момент, означувајќи ново поглавје во односите меѓу католицизмот и православието. Исто така, неговата декларација за „Хармонија на религиите“ со големиот имам на Ал-Азхар, Ахмед Ал-Тајеб, и подоцна со имамот Насарудин Умар во Индонезија, беше повик за заедничка борба против екстремизмот и насилството.
Како што извести „Би-би-си“, папата Франциск постојано повикуваше на разоружување и прекин на конфликтите, особено во Украина и Газа. Неговите критики за израелската воена кампања во Газа, вклучително и повикот за истрага за можен геноцид, предизвикаа контроверзии, но покажаа дека не се плаши да зборува против неправдите, дури и по цена на политички тензии.
Едноставност и промена на традициите
Франциск ја редефинираше папската институција со својата едноставност. Тој ги промени дури и ритуалите за сопствениот погреб, одлучувајќи се за скромен дрвен ковчег обложен со цинк наместо традиционалните трослојни ковчези од чемпрес, олово и даб. Во тестаментот, тој побара да биде погребан во базиликата Санта Марија Маџоре во Рим, кршејќи ја традицијата стара повеќе од 300 години. Овие одлуки, според многумина, беа одраз на неговата желба за скромност и блискост со народот.
Неговиот последен јавен настап, на Велигден 2025 година, кога од балконот на базиликата Свети Петар упати порака за мир и благослов „Урби ет Орби“, беше потсетник на неговата издржливост. И покрај здравствените проблеми, вклучително и комплексна белодробна инфекција и бубрежни компликации, тој остана активен до последните денови.
Наследство и влијание врз иднината
Франциск остави црква во транзиција. Неговите реформи, иако нецелосни, го отворија патот за подемократска и инклузивна институција. Неговото назначување на 109 од 135 кардинали-електори значи дека неговиот наследник најверојатно ќе продолжи во неговиот дух, можеби ќе биде дури повторно и од неевропско потекло. Очекувањата се дека конклавата, која ќе започне по неговиот погреб на 26 април, ќе избере папа кој ќе ги следи неговите идеали за правда и милосрдие.
Светските лидери го пофалија Франциск за неговата духовна и хуманитарна улога. Британскиот премиер Кир Стармер истакна дека Франциск „никогаш не ја изгуби надежта за подобар свет“. Дури и фудбалската икона Лионел Меси, Аргентинец како Франциск, изрази тага, нарекувајќи го „посебен папа, близок до народот“.
Папа на надежта
Папата Франциск ќе биде запаметен по неговата храброст да се соочи со конзервативизмот, неговата емпатија кон слабите и неговата визија за црква што е отворена за сите. Неговото наследство не е само во реформите, туку и во надежта што ја влеваше – надеж дека дури и во поделениот свет, хуманоста и солидарноста можат да надвладеат. Затоа, не случајно Франциск беше нарекуван „папа од народот“, чиј живот беше посветен на служење и сочувство.
Неговиот глас ќе продолжи да одекнува, не само во Ватикан, туку и во срцата на милиони ширум светот. Додека црквата влегува во периодот на „sede vacante“ и се подготвува за избор на нов папа, наследството на Франциск останува како водилка за иднината – потсетник дека вистинското лидерство лежи во служењето, а не во власта.
